Το 1936 ιδρύθηκε στην Αμερική το "Ινστιτούτο για την Ανάλυση της Προπαγάνδας" με σκοπό την αναγνώριση των τεχνασμάτων που χρησιμοποιούν οιπροπαγανδιστές. Το Ινστιτούτο ανέλυσε επτά βασικά τέτοια τεχνάσματα, ταοποία χαρακτήρισε με αντίστοιχα σύμβολα:
ΤΟ ΒΡΙΣΙΔΙ (NAME CALLING):
Η χρησιμοποίηση αρνητικών και υποτιμητικών λέξεων για ένα πρόσωπο ή μια ιδέα με σκοπό τη διαβολή ή υποβάθμισήτους. Συμβολίζεται από το Ινστιτούτο με ένα χέρι που στρέφει τον αντίχειραπρος τα κάτω. Π.χ.: "Οι Κομμουνιστοσυμμορίτες είναι εναντίον της ατομικής ιδιοκτησίας". Ανάλογες υποτιμητικές λέξεις είναι π.χ. ο φασίστας, το φασιστόμουτρο, το παλιοκομμούνι, ο αναρχοκουμούνας, το γουρούνι, ο αλήτης κ.λ.π.
Σε μια τέτοια περίπτωση θα πρέπει, σύμφωνα με το Ινστιτούτο, να ρωτήσουμε τον ομιλητή μας:
Τι σημαίνει αυτό το όνομα;
Υπάρχει καμιά δικαιολογημένη σύνδεση αυτής της ιδέας με τη πραγματική σημασία αυτού του ονόματος;
Μήπως χρησιμοποιεί τη βρισιά για να απορρίψει την ιδέα;
Αν αποσύρουμε τη βρισιά, ποια είναι η αξία της ιδέας;
ΤΟ ΣΤΗΣΙΜΟ ΤΩΝ ΧΑΡΤΙΩΝ Η ΦΤΙΑΞΙΜΟ ΤΗΣ ΤΡΑΠΟΥΛΑΣ (CARD
STACKING).
Η επιλεκτική χρησιμοποίηση των γεγονότων ή καθαρές ψευτιές, που συμβολίζεται με έναν άσσο μπαστούνι, ένα χαρτί που συμβολίζει τη δολιότητα. Εδώ εντάσσεται και η εσκεμμένη επιλογή απομονωμένων αποσπασμάτων από κείμενα ή λόγους ενός προσώπου, που αλλοιώνουν πλήρως τη σημασία των γραφέντων, ή λεχθέντων από αυτόν και στρέφονται τελικά εναντίον του.
Η ΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗ ΤΟΥ ΡΕΥΜΑΤΟΣ (BAND WAGON):
Το να είσαι "in", ο ισχυρισμός ότι όλοι σαν κι εμάς σκέπτονται ή ενεργούν με αυτό το τρόπο. Συμβολίζεται από το Ινστιτούτο με το καπέλο και τη μπαγκέτα μιας παρελαύνουσας μπάντας. Η προπαγάνδα αυτή χρησιμοποιείται κυρίως για τη νεολαία, που με το να είναι "in", δηλαδή μέσα στο ρεύμα, ικανοποιεί ευκολότερα την ανάγκη της για παρέες, κοινωνικές επαφές, ομάδες που ξεχωρίζουν με την ιδιαιτερότητά τους και τη "τρέλλα" τους από τους συμβιβασμένους "μεγάλους"κ.λ.π. Στη περίπτωση αυτή έχουμε διαφημίσεις ρούχων, "σνακς", δίσκων μουσικής, χώρων συγκεντρώσεως και διασκέδασης της νεολαίας κ.λ.π.. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί όμως και για τους μεγάλους π.χ. για διαφημίσεις μόδας, περιο-δικών, κέντρων διασκέδασης, άγρα πολιτικών οπαδών ή ψηφοφόρων κ.λ.π.
Στη κατηγορία αυτή ανήκει και η λεγόμενη κοινωνική απόδειξη, δηλαδή η τάση να πιστεύουμε αυτό που πιστεύουν οι περισσότεροι άνθρωποι, ν' ακολουθήσουμε την αγέλη. Αν ένας δικηγόρος δημιουργήσει την εντύπωση ότι "όλοι ξέρουν" ότι ένα συγκεκριμένο άτομο ψεύδεται και καλύπτει τα γεγονότα, τότε όσοι διαφωνούν με αυτή τη δήλωση θα φαίνονται σαν αναξιόπιστοι. Όταν μερικοί άνθρωποι επαναβεβαιώνουν πολλές φορές το ίδιο πράγμα, δημιουργείται η εντύπωση ότι μιλάνε για κάτι αληθινό. Δηλαδή οι επανειλημμένες βεβαιώσεις δημιουργούν την εντύπωση ότι η ίδια η βεβαίωση είναι αληθινή.
Να πώς περιγράφει το Ινστιτούτο για την Ανάλυση της προπαγάνδας αυτή τητεχνική:
"Ο προπαγανδιστής μισθώνει μια αίθουσα, νοικιάζει ραδιοφωνικούς σταθμούς, γεμίζει ένα μεγάλο στάδιο, παρελαύνει ένα μεγάλο πλήθος ανθρώπων σε μια παρέλαση. Χρησιμοποιεί σύμβολα, χρώματα, μουσική, κίνηση, όλες τις δραματικές τέχνες. Μας κάνει να γράψουμε γράμματα, να στείλουμε τηλεγραφήματα, να συνεισφέρουμε στο σκοπό του. Προσφεύγει στην επιθυμία, κοινή στους περισσότερους από μας, να ακολουθήσουμε το πλήθος. Επειδή θέλει να ακολουθήσουμε το πλήθος σε μάζες, κατευθύνει την έκκλησή του σε ομάδες που συγκρατούνται ήδη με κοινούς δεσμούς εθνικότητας, θρησκείας, φυλής, φύλου, εργασίας. Έτσι οι προπαγανδιστές που κάνουν εκστρατεία υπέρ ή εναντίον ενός προγράμματος θα προσφύγουν σε μας σας Καθολικούς, Προτεστά-ντες, Ορθόδοξους ή Εβραίους. Σα γεωργούς ή σα δασκάλους, σα νοικοκυρές ή σαν μεταλλωρύχους".
"Με τη βοήθεια όλων των άλλων τεχνασμάτων της προπαγάνδας, χρησιμοποιούνται όλα τα τεχνάσματα κολακείας για να τιθασεύσουν τους φόβους, τα μίση και τις προκαταλήψεις, τις πεποιθήσεις και τα ιδανικά που είναι κοινά σε μια ομάδα. Έτσι η συγκίνηση μας σπρώχνει και μας τραβά προς το Άρμα της Μπάντας".
Όπως μας συμβουλεύει το Ινστιτούτο: "Δεν χρειάζεται να υπάρχει τόση πολύβιασύνη ν'ακολουθήσουμε το ρεύμα, όπως προσπαθεί να μας κάνει να πιστεύσουμε ο προπαγανδιστής. Όταν αντιμετωπίσουμε αυτή τη τεχνική, θα πρέπει να κάνουμε στον εαυτό μας τις παρακάτω ερωτήσεις:
Τι είναι αυτό το πρόγραμμα του προπαγανδιστή;
Ποια είναι η απόδειξη για τα υπέρ και τα κατά του προγράμματος;
Αδιάφορα από το γεγονός ότι άλλοι υποστηρίζουν αυτό το πρόγραμμα, θα πρέπει να το υποστηρίξω και εγώ;
Εξυπηρετεί αυτό το πρόγραμμα τα ατομικά και συλλογικά μου ενδιαφέροντα, ή μήπως τα υπονομεύει;
ΤΟ ΠΕΙΣΤΗΡΙΟ (TESTIMONIAL):
Η σύνδεση μιας ιδέας με ένα σεβαστό, διάσημο, έγκυρο ή μισητό πρόσωπο ή οργανισμό. Αυτό το τέχνασμα συμβολίζεται από το Ινστιτούτο με μια σφραγίδα και μια ταινία επικύρωσης. Είναι μία από τις βασικές τεχνικές που χρησιμοποιεί η διαφημιστική, αλλά και η πολιτική προπαγάνδα: "Όλοι οι μεγάλοι σταρ του Χόλυγουντ χρησιμοποιούν LUX", "28κατασκευαστές πλυντηρίων χρησιμοποιούν SKΟP, αυτοί ξέρουν". Εσείς βέβαια δεν ξέρετε για τις ειδικές συμβάσεις που έχει κάνει το SKΟP για να χρησιμοποιεί το όνομα αυτών των εταιριών, που αφενός διαφημίζονται έτσι τσάμπα μέσω του SKΟP, αλλά γλυτώνουν και από διάφορες μπελάδες, όπως το να πηγαίνουν στα σπίτια των νοικοκυρών και να τους δείχνουν πώς λειτουργεί τοπλυντήριο που αγόρασαν. Δεν είναι ανάγκη να πάνε οι ίδιοι, πάει το SKΟP αντί γι' αυτούς μέσω των ειδικών συμβάσεων που έχουν κάνει. Έτσι ωφελούνται και οι δυο, χωρίς βέβαια να αποδεικνύεται πουθενά η ανωτερότητα του SKΟP έναντι των άλλων απορρυπαντικών.
Να και δύο άλλα παραδείγματα: "Και ο Μάνος Χατζηδάκης ήταν εναντίον του Κομμουνισμού". Και λοιπόν, και τι μ' αυτό; ή "Το νομοσχέδιο που προωθεί η κυβέρνηση είναι καθαρά χιτλερικής έμπνευσης", που σημαίνει ότι "εμείς" σαν αντιπολίτευση το στέλνουμε κατά διαόλου και συγχρόνως αφήνουμε αιχμές για τη δήθεν φασιστική νοοτροπία της κυβέρνησης.
Ο ηθοποιός τάδε υποστηρίζει το Σημίτη, ο τραγουδιστής τάδε το Καραμανλή,ο δημοσιογράφος τάδε το Συνασπισμό και το μοντέλο Κούλα το ΚΚΕ. Διαλέξτεκαι πάρτε. Με ποιον αλήθεια απ' αυτούς θα ταυτισθείτε; ποιος σας δικαιώνει περισσότερο; Σε ποιον θα θέλατε να μοιάζατε; Ο κύριος τάδε;. Ωραία λοιπόν.
Για να του μοιάσετε, αρκεί να κάνετε ό,τι και αυτός: ψηφίστε απλά όπως κι εκείνος. "Το μπουζούκι είναι ένα όργανο, ο αστυνομικός είναι όργανο, άρα το μπουζούκι είναι αστυνομικός ή ο αστυνομικός μπουζούκι"-πάρτε το όπως θέλετε, είναι εξαιρετικά απλό! Δεν το βλέπετε;
Με τη προσφυγή σε μια αυθεντία οι προπαγανδιστές προσθέτουν βάρος και ενισχύουν τις απόψεις τους. Αν ένας ή περισσότεροι από τους ανθρώπους που βεβαιώνουν μια άποψη θεωρηθεί σαν αυθεντία, π.χ. σα γιατρός ή σαν ένας ειδικός επιστήμονας, τότε θα πεισθούν πολύ περισσότεροι άνθρωποι. Βλέπετε δεν παίζει κανένα ρόλο αν αυτός ο επιστήμονας ή ο ειδικός είναι ο μόνος σε όλο το σύμπαν που έχει αυτή την άποψη, εφόσον είναι και ο μόνος που εμείς ακούμε. Δυστυχώς, αν μας αρέσει η πηγή μιας άποψης, έχουμε τη τάση να δεχθούμε και την ίδια την άποψη. Αν ένας δημοφιλής καλλιτέχνης, μια προσωπικότητα των ΜΜΕ, ένας πολιτικός ή ένα άτομο με κύρος επιδοκιμάσει μια διαδικασία, τότε θα την υποστηρίξουν πολύ περισσότεροι άνθρωποι. Γι' αυτό άλλωστε όλα τα κόμματα συμπεριλαμβάνουν στις λίστες τους και αρκετά, μη κομματικά, διάσημα άτομα ή προσωπικότητες.
Όσο παραδεχόμαστε ινδάλματα και αυθεντίες, οι προπαγανδιστές θα βρίσκουν πρόσφορο έδαφος για να μας πλασάρουν τις ιδέες και τα προϊόντα τους. Όταν κάποιος χρησιμοποιεί αυτό το τέχνασμα για να ενισχύσει τη θέση του, θα πρέπει να κάνουμε στον εαυτό μας τις εξής ερωτήσεις:
Γιατί θα πρέπει να δεχθούμε ότι αυτό το άτομο (οργανισμός ή οτιδήποτε άλλο) έχει πλήρη γνώση, αξιόπιστες πληροφορίες ή αντικειμενική άποψη γι' αυτό το θέμα;
Πόσο αξίζει από μόνη της η ιδέα χωρίς τη συνδρομή αυτού του ατόμου;
ΟΙ "ΑΠΛΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΣΑΝ ΚΙ ΕΜΑΣ"
(PLAIN FOLKS):
Με άλλα λόγια εμείς που προπαγανδίζουμε μια συγκεκριμένη ιδέα ή αγωνιζόμαστε να μας ψηφίσετε δεν είμαστε καμιά ιδιαίτερη ελίτ, αλλά απλοί άνθρωποι σαν κι εσάς, κι' εσείς θα μπορούσατε να είσαστε στη θέση μας, ή να λέγατε αυτά που λέμε εμείς. Έτσι λοιπόν δεχθείτε αυτά που λέμε, ή, αντίστοιχα, ψηφίστε μας! Είμαστε όπως ακριβώς κι' εσείς, σας αντιπροσωπεύουμε πλήρως! Είναι πολύ κωμικό να βλέπεις δισεκατομμυριούχους (γι' αυτούς που τους ξέρουν) υποψηφίους πρωθυπουργούς, προέδρους και βουλευτές να εμφανίζονται στη τηλεόραση σαν "απλοί άνθρωποι σαν κι' εμάς", ή καμιά φορά ακόμα πιο απλοί. Που να ξέρουν όμως οι πραγματικά απλοί άνθρωποι, ο πολύς λαός, πόσα εκατομμύρια ξοδεύουν αυτοί οι κύριοι για την προεκλογική τους εκστρατεία. Δυστυχώς πείθονται και τους ψηφίζουν σα να ψήφιζαν τον εαυτό τους, ένα μέλος της οικογενείας τους, ένα συνάδελφό τους, ή έστω ένα συγχωριανό τους.
Όλοι οι τελευταίοι Αμερικανοί πρόεδροι ήσαν εκατομμυριούχοι, αλλά έκαναν πολλά πράγματα για να παρουσιάζονται σα καθημερινά άτομα. Ο Μπιλ Κλίντον τρώει στα Μακ Ντόναλντς, κάνει τζόκιν και διαβάζει ευτελή κατασκοπευτικά μυθιστορήματα. Ο Τζωρτζ Μπους μισεί τα μπρόκολα και του αρέσει το ψάρεμα. Ο Ρόναλντ Ρέιγκαν φωτογραφιζόταν συχνά να κόβει ξύλα και ο Τζήμι Κάρτερ παρουσιαζόταν σαν ένας ταπεινός αγρότης φιστικιών από τη Τζώρτζια. Θυμηθείτε και τον Γέλτσιν στη Ρωσία να χορεύει στη προεκλογική του εκστρατεία ξέφρενους Δυτικούς ρυθμούς. Ήταν και αυτός σαν κι' εμάς!
Το Ινστιτούτο για την Ανάλυση της Προπαγάνδας έχει πει ότι όταν αντιμετωπίζουμε αυτή τη τεχνική θα πρέπει να αναβάλλουμε τη κρίση μας και να κάνουμε στον εαυτό μας τις παρακάτω ερωτήσεις:
Ποια είναι η αξία των ιδεών του προπαγανδιστή, όταν αυτές ξεχωριστούν από τη προσωπικότητά του;
Τι θα μπορούσε να προσπαθεί αυτός να συγκαλύψει με τη μέθοδο του απλού ανθρώπου;
Ποια είναι τα γεγονότα;
Η ΜΕΤΑΦΟΡΑ (TRANSFER).
Είναι το τέχνασμα του ισχυρισμού ότι υπάρχει δήθεν μια σύνδεση ανάμεσα σε κάτι τιμώμενο ή μισούμενο και στην ιδέα ή το προϊόν που παρουσιάζεις. Η τεχνική αυτή συμβολίζεται από το Ινστιτούτο με μια χαμογελαστή αρχαιοελληνική θεατρική μάσκα:
"Επιστημονικά εργαστήρια απέδειξαν ότι η τάδε οδοντόκρεμα προστατεύει 95% από τη τερηδόνα". Τα ονόματα των εργαστηρίων αυτών βέβαια δεν αναφέρονται, αλλά ο διαφημιστής πετυχαίνει το σκοπό του να συνδέσει τη συγκεκριμένη μάρκα οδοντόκρεμας με κάτι αξιοσέβαστο και τιμώμενο: την επιστήμη. Μπορεί να έχει παρουσιάσει στη διαφήμιση "επιστήμονες" με λευκές φόρμες πάνω από "μηχανήματα" σε κάποιο "εργαστήριο", αλλά όλα αυτά είναι στη πραγματικότητα στημένα, με τον ίδιο τρόπο που στήσανε οι Αμερικάνοι το βίντεο με τον κορμοράνο στο Περσικό. Τίποτα δεν είναι αληθινό. Τα άτομα που παρουσιάζονται είναι όλα μοντέλα που συνεργάζονται με γραφεία μοντέλων και παριστάνουν στις διαφημίσεις, ανάλογα με την εμφάνισή τους, ό,τι θέλετε ή καλύτερα ό,τι βλέπετε. Από την άλλη μεριά, αν ρωτήσετε τον οδοντίατρό σας, θα σας εξομολογηθεί ότι όλα αυτά περί προστασίας από τη τερηδόνα ή την ουλίτιδα ή οτιδήποτε άλλο, είναι κουραφέξαλα για όλα αυτά τα θαυματουργά σκευάσματα από ταλκ, οδοντιατρικό σάπωνα και μικρές ποσότητες φωσφορικού νατρίου που ονομάζουμε οδοντόκρεμες. Βλέπετε δεν υπάρχουν ουσιαστικοί κανόνες δεοντολογίας και ο κάθε διαφημιστής μπορεί να χρησιμοποιεί όσα ψέματα και υπερβολές θέλει για να μας παρασύρει τελικά στην αγορά της μπούρδας του ή τουλάχιστον της μετριότητάς του. Ακολουθούν με συνέπεια τη προτροπή του Γκαίμπελς: "Λέγε ψέματα συνεχώς, στο τέλος θα σε πιστεύσουν!"
Επίσης μια διαφήμιση με πολύ ωραίες γυναίκες ή άνδρες, προσπαθεί να δημιουργήσει το συνειρμό ότι "οι ωραίες ή ωραίοι φορούν, για παράδειγμα, το τάδε άρωμα, αποσμητικό ή aftershave. Κάντε λοιπόν κι εσείς το ίδιο και θα γίνετε (ή τουλάχιστον θα νιώθετε) ωραίοι σαν κι' αυτούς. Είναι τόσο ανόητο και όμως υποσυνείδητα λειτουργεί, άλλωστε η ίδια διαφήμιση περιέχει και σεξουαλικά υπονοούμενα για το άλλο φύλλο, ότι δήθεν δεν μπορεί να αντισταθεί σε αυτό που φοράτε κι' επομένως φορώντας το θα γίνετε καρδιοκατακτητής-και ποιος δε θα το ήθελε αυτό;
Το Ινστιτούτο για την ανάλυση της προπαγάνδας μας συμβουλεύει όταν αντιμετωπίζουμε τη τεχνική της μεταφοράς να κάνουμε στον εαυτό μας τις παρακάτω ερωτήσεις;
Με τους πιο απλούς και συγκεκριμένους όρους, ποια είναι η πρόταση του ομιλητή;
Ποια είναι η σημασία του πράγματος από το οποίο ο προπαγανδιστής επιζητά να αντλήσει επιβεβαίωση και κύρος;
Υπάρχει καμιά νόμιμη σύνδεση ανάμεσα στη πρόταση του προπαγανδιστή και στο σεβαστό αυτό πράγμα, πρόσωπο ή θεσμό;
Αν απομακρύνουμε το τέχνασμα του προπαγανδιστή, ποια είναι η αξία της πρότασής του από μόνης της;
Η ΦΑΝΤΑΧΤΕΡΗ ΓΕΝΙΚΟΤΗΤΑ (GLITTERING GENERALITY):
Κατά αυτή συνδέουμε ένα πράγμα, ή μια ιδέα, με μια "καλή λέξη" για να το κάνουμε αποδεκτό από τους άλλους, χωρίς να χρειασθεί να προχωρήσουμε σε αποδείξεις. Τέτοιες θετικές, καταξιωμένες λέξεις είναι η γενναιότητα, ο Χριστιανισμός, η δικαιοσύνη, η ελευθερία, η δημοκρατία, η μητρότητα, η επιστήμη, η αγάπη, ο έρωτας κ.λ.π. Το Ινστιτούτο συμβολίζει αυτό το τέχνασμα με ένα λαμπερό κό-σμημα. Π.χ.:
"Εμείς οι Έλληνες, ένας δημοκρατικός και δίκαιος λαός, είμαστε εραστές του ωραίου και του αληθινού. Το αποδεικνύει άλλωστε το βιβλίο "Ο Φάρος της Δημοκρατίας". Διαβάστε το!"
Μερικές φορές παρουσιάζουν με ύφος και στόμφο διάφορα φανταχτερά και ακατανόητα για πολλούς ονόματα συστατικών μιας διαφημιζόμενης ουσίας, θέλοντας να δείξουν το κύρος και τη μοναδικότητα του συγκεκριμένου προϊόντος ως προς αυτό το φοβερό, επαναστατικό, αλαμπουρνέζικο συστατικό. Θυμάστε για παράδειγμα τη διαφήμιση εκείνης της οδοντόκρεμας με το φοβερό συστατικό "Κάλσιουμ Σι έι (Calcium Ca)"; Ε, Κάλσιουμ είναι η επιστημονική Λατινική λέξη για το ασβέστιο και "Σι έι" είναι απλώς πάλι το ασβέστιο, όπως γράφεται στη χημεία από τα δύο αρχικά γράμματα αυτής της Λατινικής λέξης (Ca). Με άλλα λόγια η περίφημη αυτή οδοντόκρεμα περιείχε ασβέστιο ασβεστίου, κοινώς μπουρμπούτσαλα! Άσε που πουθενά δεν έχει αποδειχθεί ότι το ασβέστιο ωφελεί τόσο πολύ τη στοματική υγιεινή. Και όμως υπάρχουν χιλιάδες άνθρωποι που παρασύρθηκαν απ' αυτά τα στομφώδη λόγια περί του "Κάλσιουμ Σι έι" και αγόρασαν μια απλή οδοντόκρεμα (ταλκ, σαπούνι, φθοριούχα νάτριο) με ασβέστιο ασβεστίου.
Δεν υπάρχει ούτε μία διαφήμιση που να μη στηρίζεται στο ψέμα. Δεν υπάρχει ούτε μια διαφήμιση που να μη θέλει να σας τα πάρει πουλώντας σας "φύκια για μεταξωτές κορδέλες".
Επισημαίνουμε επίσης ότι πολλοί πολιτικοί απομνημονεύουν ένα πίνακα θετι
κών λέξεων για να ντύνουν με αυτές τους δημόσιους λόγους τους, όπως :
Ενεργητικός, δραστήριος, προσοχή, φροντίδα, πρόκληση, αλλαγή, παιδιά, επιλογή, πολίτης, δέσμευση, κοινός νους, εμπιστοσύνη, σύγκρουση, έλεγχος, θάρρος, συζήτηση, όνειρο, καθήκον, ενισχύω, ενίσχυση, δίκαιος, καθαρός, σωστός , οικογένεια, ελευθερία, βοήθεια, ανθρώπινος, οδηγώ, μαθαίνω, φως, ακούω, κινητοποιώ, κινητοποιούμαι, ηθικό, κίνηση, κίνημα, ευκαιρία, ειρήνη, πρωτοπόρος, ανεκτίμητος αρχή, αρχέγονος, σημαία, περιβάλλον, ευημερία, προστατεύω, προστασία, υπερήφανος, δικαιώματα, δύναμη, επιτυχία, αλήθεια, μοναδικός, όραμα, εμείς, εσείς, μας, σας κ.λ.π. (Παρμένες από το φυλλάδιο του Newt Gingrich για τους βουλευτές του Δημοκρατικού Κόμματος στην Αμερική ("Language, A Key Mechanism of Control = Η Γλώσσα, Ένας Βασικός Μηχανισμός Ελέγχου)"
Έχουν επίσης έναν άλλο πίνακα αρνητικών λέξεων, τις οποίες γενικά αποφεύγουν όταν μιλούν δημόσια, αλλά τις οποίες μπορούν άνετα να χρησιμοποιούν όταν αναφέρονται στους πολιτικούς τους αντιπάλους: συνέπειες, διαφθορά, κρίση, προδότης, προδοσία, εξαναγκασμός, καταστροφή, καταστροφικό, καταρρέω, κατάρρευση, επικίνδυνο, αποτυχία, υποκρισία, πλεονεξία, επιβάλλω, επιβολή, αδύναμος, ανίσχυρος, ανασφαλής, ψέμα, παθητικός, ρηχός, άρρωστος, απειλή, γραφειοκρατία, φθορά, σήψη, αποσύνθεση, πτώση, όριο, επείγον, άχρηστος, εξαντλημένος κ.λ.π. (από την ίδια πηγή όπως και ο προηγούμενος κατάλογος)
Το Ινστιτούτο για την Ανάλυση της Προπαγάνδας προτείνει έναν αριθμό ερωτήσεων που θα πρέπει να κάνουμε στον εαυτό μας όταν αντιμετωπίζουμε αυτή τη τεχνική:
Τι σημαίνει πραγματικά αυτή η "καλή" λέξη;
Έχει η εν λόγω ιδέα καμιά δικαιολογημένη σύνδεση με τη πραγματική σημασία αυτής της λέξης;
Μήπως μου "πουλάνε" μια ιδέα που δεν εξυπηρετεί τα συμφέροντά μου με το να της δίνουν απλώς ένα όνομα που μου αρέσει;
Αν δε λάβω υπ' όψη μου αυτή τη "καλή" λέξη, τι αξία έχει η ίδια η ιδέα από μόνη της;
Πέρα από τα επτά προηγούμενα τεχνάσματα των προπαγανδιστών που αναφέρει το Ινστιτούτο για την Ανάλυση της Προπαγάνδας, έχουμε να συμπληρώσουμε και τα εξής βασικά τεχνάσματα:
Η ΕΓΚΑΙΡΗ ΚΑΙ "ΕΓΚΥΡΗ" ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ
Η πρώτη εντύπωση από ένα γεγονός είναι και η πιο ισχυρή και συνήθως συνδέουμε την ανάμνηση ενός γεγονότος με τη πρώτη ερμηνεία που έχουμε ακούσει γι' αυτό, ανεξάρτητα αν ακούσαμε αργότερα και άλλες πιο έγκυρες ερμηνείες. Αυτός είναι ο λόγος που οι προπαγανδιστές διατηρούν ένα καλά οργανωμένο δίκτυο πληροφοριών, ώστε να είναι πάντα ενημερωμένοι και να προλαβαίνουν να δίνουν πρώτοι αυτοί την ερμηνεία των γεγονότων στο ακροατήριο που θέλουν να επηρεάζουν.
ΤΟ ΤΕΧΝΑΣΜΑ ΤΗΣ ΜΙΣΗΣ ΑΛΗΘΕΙΑΣ.
"Oι μεγαλύτεροι θρίαμβοι της προπαγάνδας έχουν επιτευχθεί, όχι κάνοντας κάτι, αλλά αποφεύγοντας να κάνεις κάτι. Η αλήθεια είναι μεγάλη, αλλά ακόμα μεγαλύτερη, από μια πρακτική άποψη, είναι η σιωπή για την αλήθεια".
(Από το βιβλίο του Aldous Huxley "Brave New World").
Το απόλυτο ψέμα βλάπτει , γιατί μπορεί να αποκαλυφθεί και να φέρει τη καταστροφή. Η μισή αλήθεια όμως είναι η καλύτερη τεχνική απόκρυψης, το πιο πονηρό ψέμα. Με αυτή μπορείς να πεις τα μεγαλύτερα ψέματα, χωρίς να ψεύδεσαι! Είναι από τα πιο δυνατά όπλα στο οπλοστάσιο των προπαγανδιστών. Για παράδειγμα έδωσες μιας αποφασιστικής σημασίας μάχη, αλλά ηττήθηκες συντριπτικά. Έχασες 100.000 άνδρες, ενώ ο εχθρός σου μόνο 40.000. Πώς θα παρουσιάσεις το γεγονός; Απλά θα αποσιωπήσεις τις δικές σου απώλειες και θα εστιαστείς στις απώλειες του εχθρού σου, παρουσιάζοντας κάπως έτσι το γεγονός στις επικεφαλίδες των εφημερίδων σου:
Σημαντικές απώλειες του Εχθρού. Πάνω από 40.000 Νεκροί!
Ο Εχθρός Αναγκάσθηκε να Αφήσει στο Πεδίο της μάχης 40.000 Νεκρούς!
Σοβαρό Πλήγμα κατά του Εχθρού, 40.000 Νεκροί!
Θρήνος του εχθρού: 40.000 Νεκροί!
Με μια πρώτη ματιά δε λες ψέματα και όμως παρ' όλα αυτά λες το χειρότεροτων ψεμάτων: αποσιωπώντας τις δικές σου απώλειες αφήνεις να εννοηθεί ότι κέρδισες τη μάχη!
Έχουμε δει δεκάδες φορές μέχρι τώρα τα πολιτικά κόμματα της πατρίδας μας να χρησιμοποιούν τέτοιες μεθόδους για να ανακοινώσουν τα αποτελέσματα της πρόσφατης αναμέτρησής τους. Μπορεί για παράδειγμα ένα κόμμα να χάσει ξανά τις εκλογές, αλλά να κερδίσει δυο έδρες παραπάνω από τη προηγούμενη εκλογική αναμέτρηση και να μη παρουσιάζει τίποτε άλλο, μετά τη νέα ήττα του, παρά μονάχα τη φοβερή (;) αυτή νίκη του (;).
Σε μια τέτοια περίπτωση για να μπορέσουμε να αποκαλύψουμε την αλήθεια, θα πρέπει να διερευνήσουμε σε όλες τις δυνατές πηγές πληροφοριών και για να το κάνουμε αυτό θα πρέπει πρωτίστως να μην είμαστε οπαδοί κανενός και συγχρόνως καχύποπτοι με όλους!
ΤΟ ΤΕΧΝΑΣΜΑ ΤΗΣ ΚΑΤΑΛΛΗΛΗΣ ΑΝΑΜΙΞΗΣ ΑΛΗΘΕΙΑΣ ΚΑΙ ΨΕΜΑΤΟΣ.
Μια άλλη πολύ πονηρή επίσης μέθοδος είναι να πετάξεις μέσα σε μια σειρά οφθαλμοδέστατων αληθειών και ένα χονδροειδές ψέμα, που μέσω των ψιθύρων που θα δημιουργήσει, θα κατευθύνει τη κοινή γνώμη εκεί που εσύ θες. Όσοι απλοί άνθρωποι θελήσουν να ελέγξουν αυτά που λες, θα βρουν εύκολα στοιχεία για τις αλήθειες που παρουσιάζεις κι επομένως θα τις επιβεβαιώσουν. Για το ψέμα σου όμως δε θα βρουν στοιχεία, αλλά αφού έχεις πει ήδη δέκα αλήθειες, δεν μπορείς να λες τώρα ψέματα!. Έτσι σκέπτονται και το χάφτουν, έτσι όπως ακριβώς ήθελες. Και αν, ο μη γένοιτο, αποκαλυφθεί κάποια στιγμή το ψέμα σου, θα έχει κάνει ήδη τη ζημιά του και μπορείς επίσης απολογούμενος να δικαιολογηθείς ότι δήθεν δεν το έκανες σκόπιμα, ότι είχες κακή πληροφόρηση, ότι έτσι κι αλλιώς είχες πει δέκα αλήθειες που αποδεικνύουν τη γενικότερα φιλαλήθη πρόθεσή σου και τελικά "συγνώμη". Τη δουλειά σου όμως θα την έχεις ήδη κάνει, αφού και το χονδροειδέστερο ψέμα αφήνει πάντα ίχνη πίσω του και αν ήταν μάλιστα ερμηνεία ενός γεγονότος την οποία εσύ πρώτος έδωσες, όπως ήδη αναφέραμε, όταν θα το ξαναθυμηθεί κάποιος, θα ξαναθυμηθεί άμεσα μαζί του και αυτή τη ψευδή ερμηνεία που του είχες δώσει τότε. Άρα σχεδόν παντού βγαίνει κερδισμένος ο προπαγανδιστής. Από την άλλη μεριά, όπως είπε ο Στάλιν και ο... Μητσοτάκης, οι λαοί ξεχνούν, δεν έχουν μνήμη κι επομένως θα ξεχάσουν όλα τα ψέματα και τα παραστρατήματά σου. Δεν είναι δηλαδή μαζοχιστές, όπως τους έχουν προσάψει άλλοι, αλλά επιλήσμονες.
Οι εφημερίδες των πολιτικών κομμάτων χρησιμοποιούν κατά κόρον αυτού του είδους την "ειδησεογραφία" για να διαβάλλουν τους αντιπάλους τους. Πολλές φορές μηνύονται απ' αυτούς για τα αναίσχυντα ψεύδη τους και υποχρεούνται τελικά να δημοσιεύσουν τη διάψευση μιας προηγούμενης κακεντρεχούς "είδησής" τους, αλλά το κακό που ήθελαν, το έχουν ήδη κάνει και μερικές φορές δε φείδονται ακόμα και για χρηματικές αποζημιώσεις στους διαβληθέντες, αν το κακό που εν τω μεταξύ τους έκαναν με τους ψιθύρους που ξεσήκωσαν είναι αρκετά μεγάλο. Κύριοι αυτή είναι η Δημοκρατία μας!.
ΤΟ ΤΕΧΝΑΣΜΑ ΤΗΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ ΕΝΟΣ ΜΥΘΟΥ
Οι μάζες έχουν μέσα τους τη φυσική τάση της υπερβολής
(Γουσταύος ΛεΜπον).
"Δεν ξέρεις καημένε τη λαϊκή ψυχή. Οι λαοί πιστεύουν πιότερο τ' αυτιά τους,παρά τα μάτια τους. Πιότερο το μύθο παρά τα γεγονότα. Πιότερο τη φαντασία τους από τη κρίση τους"
(Κ. Βάρναλης, Ο Μονόλογος του Μώμου).
Ο λαός έχει ανάγκη από μύθους, παραμύθια, υπερβολές, οράματα. Θέλει να μπορεί να σηκώνει τα μάτια του μακριά από τη καθημερινή μιζέρια του και να αντικρίζει το ιδεώδες, το ιδανικό, το ύστατο, το μεγαλειώδες. Αυτή τη βαθιά ανάγκη του για όνειρο και υπέρβαση έρχονται να του την ικανοποιήσουν οι αυτόκλητοι επίδοξοι σωτήρες του τάζοντάς του τη προσεχή πραγματοποίηση της νοερής του ουτοπίας.
"Οφθαλμοί ευπειθέστεροι ώτων", λέει ο Ηράκλειτος, αλλά ο λαός διαφωνεί. Θέλει λόγια γλυκά, μαυλιστικά, που να του χαϊδεύουν τ' αυτιά κι ας "απέχουνε πολύ απ' την αλήθεια". Υπάρχουν ήδη έτοιμες πολλές μαγικές λέξεις με τις οποίες μπορεί ο προπαγανδιστής να κτίσει το μύθο και το όραμα, οι "φανταχτερές γενικότητες" που έχουμε ήδη αναφέρει: ελευθερία, ειρήνη, γαλήνη, ευτυχία, χαρά, σοσιαλισμός, ξεκούραση, χαλάρωση, δικαιοσύνη, δημοκρατία, εδώ, τώρα, κ.λ.π.
Ντύσε έντεχνα τη προπαγάνδα σου με αυτές τις λέξεις και αυτή θα γίνει αμέσως το όραμα του λαού σου και ο λαός σου θα σε ακολουθήσει. Μάστορας του είδους ο Ανδρέας Παπανδρέου δημιούργησε πολλά σοσιαλιστικά οράματα για το λαό του τύπου "Εδώ και τώρα σοσιαλισμός" ή "Στις 18 σοσιαλισμό" και μας παρέσυρε κάποτε σχεδόν όλους. Έπρεπε να μεγαλώσουμε λίγο για να καταλάβουμε το λαϊκισμό του. Και αυτές ακόμα οι καλύτερες προπαγανδιστικές αφίσες του μας τον δείχνουν να ατενίζει με εμπιστοσύνη και σιγουριά το μέλλον: το όραμά του, το όραμά μας!
Αλλά εάν οι κομμουνιστές και οι σοσιαλιστές οποιουδήποτε είδους έχουν κακοποιήσει με τις πράξεις τους τις αρχικά λαμπρές και δονητικές λέξεις των προσδιορισμών τους, τι να πούμε για τη λέξη "Δημοκρατία" που είναι η πιπίλα και η καραμέλα όλων και προ παντός αυτών που καλύπτουν από πίσω της τις τελικά κατεξοχήν φασιστικές νοοτροπίες, πράξεις και μεθόδους τους. Ας τοτονίσουμε καθαρά: Ποτέ δεν υπήρξε στο πλανήτη μας "Δημοκρατία" με την έννοια που συνήθως της αποδίδουν, ούτε υπάρχει πουθενά τώρα, παρόλο που όλα τα κράτη θέλουν να λέγονται "δημοκρατικά", λόγω της ήδη βεβαρημένης αξίας αυτής της λέξης στη λαϊκή συνείδηση. Ούτε και στην αρχαία Ελλάδα, "τη πατρίδα της δημοκρατίας" υπήρξε ποτέ Δημοκρατία. Οι επιτήδειοι ρήτορες, δημαγωγοί και λαοπλάνοι παρέσυραν από τότε το λαό, ο οποίος ψήφιζε τελικά ο ίδιος δυστυχώς τα αντιλαϊκά μέτρα. Οι λίγες φωνές των συνετών ρητόρων και φιλοσόφων, που ακολουθούσαν την "ηθική ρητορική" δεν εισακούονταν και ο λαός παρασυρόταν πάντα από τους "δημοκράτες" ολιγαρχικούς και πλουτοκράτες, που είτε ήσαν οι ίδιοι ρήτορες, ή έλεγχαν άλλους μεγάλους ρήτορες για να προωθούν μέσα απ' αυτούς τις απόψεις τους. Σε αυτό το πλανήτη από καταβολής ιστορικού χρόνου ζει και βασιλεύει η ΟΛΙΓΑΡΧΙΑ. Ας μην αμφισβητεί κανείς γι' αυτό, μπορεί να αποδειχθεί περίτρανα, αλλά ίσως αυτό να είναι το θέμα ενός άλλου βιβλίου.
Το τονίζουμε ευθαρσώς: όποιος μπορεί και παρατηρεί και αναλύει τις μεθόδους και εφαρμογές της σύγχρονης δημοκρατίας, Δυτικού ιδιαίτερα τύπου, καταλήγει να γίνει αντιδημοκράτης. Και προσέξτε: αντιδημοκράτης εδώ δεν σημαίνει φασίστας, ούτε και κομμουνιστής. Σημαίνει απλώς ένας σκεπτόμενος υγιώς άνθρωπος που πάνω από το ιδιοτελές συμφέρον και τον ειδεχθή εγωκεντρισμό" του σύγχρονου ανθρώπου προτάσσει τις έννοιες της δικαιοσύνης και της αρετής.
Η ΤΕΧΙΚΗ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗΣ
Πάντως σε τελευταία ανάλυση ένα μονάχα ρητορικό σχήμα υπάρχει: Η επανάληψη
(Μέγας Ναπολέων).
Το καταφασκόμενο, βεβαιούμενο θέμα καταλήγει με την επανάληψη να ριζώνει στα πνεύματα σε σημείο να γίνεται μια αποδεδειγμένη αλήθεια....Στο τέρμα κάποιου χρόνου, ξεχνώντας ποιος είναι ο δημιουργός της καταφατικής βεβαίωσης, που επαναλαμβάνεται, καταλήγουμε να τη πιστεύουμε
(Γουσταύος ΛεΜπον).
"Πολλοί γέλασαν με τη προπαγάνδα του NSDAP στο παρελθόν από μια θέση ανωτερότητας. Είναι αλήθεια ότι είχαμε ένα μόνο πράγμα να πούμε, και φωνάζαμε και κραυγάζαμε και το προπαγανδίζαμε ξανά και ξανά με ένα πείσμα που οδηγούσε τους "σοφούς" στην απελπισία. Το διακηρύξαμε με τέτοια απλότητα που σκέφθηκαν ότι είναι παράλογο και σχεδόν παιδαριώδες, δεν κατάλαβαν ότι η επανάληψη είναι ο προάγγελος της επιτυχίας και ότι η απλότητα είναι το κλειδί για το συναισθηματικό και νοητικό κόσμο των μαζών. Οι μάζες είναι ως επί το πλείστον εξαιρετικά επιλήσμονες και η κατανόησή τους μικρότερη από αυτή των μορφωμένων. Η προπαγάνδα έπρεπε να φτιαχτεί όχι για να ικανοποιεί τους μορφωμένους, αλλά για να φτάνει στις μάζες. Θέλαμε να προσφύγουμε στο διαισθητικό κόσμο των μεγάλων μαζών και όχι στη κατανόηση των διανοούμενων. Η σημασία των γεγονότων και συμβάντων πρέπει να παρουσιασθεί ξανά και ξανά, μέχρις ότου μετά από ένα μακρύ χρόνο οι μάζες αναγνωρίσουν πραγματικά την ανάγκη για μια θεμελιώδη αλλαγή, μέχρι να την απαιτήσουν. Οι επιστήμονες από την άλλη μεριά πείθονται με επιστημονικές αποδείξεις" (Politische Propaganda, UnserWille und Weg 4, 1934)
Ο Γεώργιος Γεωργαλάς κάνει τις εξής σημαντικές παρατηρήσεις στο εξαιρετικό βιβλίο του Η Προπαγάνδα σε σχέση με την επανάληψη:
"Επανάληψη στη προπαγάνδα σημαίνει τη ταυτότητα της ιδέας, όχι όμως και της μορφής με την οποία προβάλλεται η ιδέα. Αντίθετα η επανάληψη πρέπει να είναι ένας έξυπνος συνδυασμός της μονιμότητας του θέματος και της εναλλαγής των μορφών του, είναι η ανομοιόμορφη συνεχής αναφορά ομοιόμορφων ιδεών. Η ίδια η προπαγάνδα είναι ακριβώς η ανομοιόμορφη επανάληψη μιας βασικής ιδέας».
"Η επανάληψη πρέπει να είναι πυκνή, να γίνεται συνεχώς χωρίς διαλείμματα έτσι ώστε το κοινό να μην έχει τη δυνατότητα να αναπνεύσει, να σκεφτεί, να αμφιβάλλει και να εκλέγει. Τότε η προσχώρησή του σε μια πανταχού παρούσα "αλήθεια" που το βρίσκει παντού, γίνεται αυτόματα με τρόπο ενστικτώδη».
"Αποτέλεσμα της επίμονης επανάληψης των βασικών ιδεών της προπαγάνδας είναι ένα περίεργο ψυχολογικό φαινόμενο που λέγεται "Μιθιδρατισμός. Ξέρουμε ότι ο βασιλιάς του Πόντου Μιθριδάτης επειδή από μικρός φοβόταν μήπως το δηλητηριάσουν, έπαιρνε διάφορα δηλητήρια σε διαρκώς αυξανόμενες δόσεις μέχρι να πάθει ανοσία στα δηλητήρια και όταν θέλησε κάποτε να αυτοκτονήσει με δηλητήριο δεν μπόρεσε".
"Αυτό ακριβώς συμβαίνει και με τις μάζες. Με την επανάληψη παθαίνουν ένα είδος "ανοσίας" απέναντι σε άλλες ιδέες και επιχειρήματα, ακόμα και απέναντι στην πιο ολοφάνερη αλήθεια και στη πιο στοιχειώδη λογική".
Η ΚΟΛΑΚΕΙΑ
Ως δ' εχθρών χείρονας εκτρέπου τους κολακεύοντας. (Τους κόλακες να τους αποφεύγεις, σα τους πιο επικίνδυνους από τους εχθρούς σου, Πυθαγόρας).
Των μεν αγρίων θηρίων τον τύραννον κάκιστον είναι, των δ' ημέρων τον κόλακα
(Από τα άγρια θηρία το πιο κακό είναι ο τύραννος και από τα ήμερα ο κόλακας, Πλουτάρχου)
Αυτός αυτού κόλαξ έκαστος τυγχάνει ων πρώτος και μέγιστος
(ο καθένας είναι ο πρώτος και ο μεγαλύτερος κόλακας του εαυτού του, Πλουτάρχου Ηθικά)
Η μέθοδος είναι κλασσική για τον επηρεασμό συνειδήσεων. Η τόνωση του εγώ του άλλου τον κάνει να αισθάνεται συμπάθεια για σένα και να σου κάνει τελικά τα χατίρια. Τη μέθοδο χρησιμοποιούν οι δικηγόροι για να κολακεύσουν το δικαστήριο (δικαστές, ενόρκους), οι πολιτικοί προς τους ψηφοφόρους τους (λαοπλάνοι, δημαγωγοί), οι διαφημιστές προς τους καταναλωτές και οι άνδρες προς τις γυναίκες για να κολακεύσουν με φιλοφρονήσεις τη ματαιοδοξία τους και να τις κατακτήσουν . Είναι ένα πολύ ύπουλο, πονηρό και δημαγωγικό τέχνασμα.
Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΤΡΙΠΛΗΣ ΕΛΞΗΣ
Σύμφωνα με πολλούς ψυχαναλυτές η ψυχολογική δύναμη της προπαγάνδας αυξάνει με τη χρησιμοποίηση αυτού που ο Λάσγουελ ονόμασε η αρχή της τριπλής έλξης. Αυτή λέει ότι ένα σύνολο από σύμβολα θα είναι πολύ πιο πειστικόαν είναι ελκυστικό και για τα τρία στοιχεία της προσωπικότητας του ατόμου, που ο Φρόϋντ ονόμασε Εγώ, Ιδ και υπερεγώ. Για να προσελκύσει το εγώ, ο έμπειρος προπαγανδιστής θα παρουσιάσει τις πράξεις και σκέψεις που θέλει να επιβάλει σα να ήσαν λογικές, συνετές, φρόνιμες και χρήσιμες (επιθυμητές). Με την ίδια πνοή αυτός λέει ή υπονοεί ότι αυτές θα προκαλέσουν σίγουρα ευχαρίστηση και μια αίσθηση δύναμης (μια σαγήνη προς το Ιδ). Συγχρόνως υποβάλλει την ιδέα ότι αυτές είναι ηθικές, δίκαιες -αν όχι ολοκληρωτικά νόμιμες- αποφασιστικά πιο δίκαιες και ανθρώπινες από τον ίδιο το νόμο (μια σαγήνη προς το υπερεγώ ή συνείδηση).
ΜΕΡΙΚΕΣ ΕΠΙΠΛΕΟΝ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ
Μπορούμε να συμπληρώσουμε ότι τα ζωντανά παραδείγματα, οι ιδιαίτερα δηλαδή δραματικές παραδειγματικές ιστορίες, επηρεάζουν συχνά τη κρίση μας περισσότερο απ' ό,τι οι άτονες, αλλά πιο ακριβείς περιγραφές. Δε θα πρέπει όμως να παρασυρόμαστε από τη ρητορική τέχνη της ζωντανής περιγραφής, αλλά από την ακρίβεια, συνέπεια και λογική των λεγομένων.
Μια άλλη τεχνική που χρησιμοποιούν οι προπαγανδιστές είναι η προσφυγή στο φόβο ή η δημιουργία σύγχυσης και διάσπασης με κινδυνολογία που εκφράζεται με ιδιαίτερη ρητορική σοβαρότητα, ώστε να πείθει και να τρομάζει,να μας θέτει σε επιφυλακή και να κρεμόμαστε από τα χείλη τους για να μάθουμε πώς τελικά θα γλυτώσουμε από τον επικρεμάμενο κίνδυνο και τη φοβερή καταστροφή. Μια κλασσική τεχνική είναι να βάζουν στην αρχή ενός λόγου, άρθρου ή ραδιοφωνικής εκπομπής μια ερώτηση που μας βάζει αμέσως σε επιφυλακή, όπως: "Μήπως κινδυνεύουν τα παιδιά σας;" ή "Μήπως αρπάξει φωτιά το σπίτι σας;", ενώ συγχρόνως η τηλεόραση (ή το διαφημιστικό φυλλάδιο)δείχνει εικόνες από μεγάλες πυρκαγιές και σπίτια στο παρανάλωμα του πυρός. Στη συνέχεια βέβαια η διαφήμιση μας προτρέπει να ασφαλισθούμε γρήγορα στη τάδε ασφαλιστική εταιρία για να γλυτώσουμε τη περιουσία μας από τη μελλοντική πυρκαγιά. Δεν μας λέει όμως πόσο χαμηλό είναι το ποσοστό των σπιτιών που κάηκαν από πυρκαγιές μέσα σε κάποιο χρονικό διάστημα, π.χ. σε μια δεκαετία, γιατί τότε θα καταλαβαίναμε ότι η πιθανότητα για κάτι τέτοιο είναι πολύ μικρή και ότι οι κύριοι αυτοί επιζητούν απλώς και μόνο τα λεφτά μας.
Ο Χίτλερ προειδοποιούσε τρομοκρατώντας το 1932: "Οι δρόμοι της χώρας μας βρίσκονται σε αναστάτωση. Τα πανεπιστήμια είναι γεμάτα με φοιτητές που επαναστατούν και εξεγείρονται. Οι κομμουνιστές ζητούν να καταστρέψουν τη χώρα μας. Η Ρωσία μας απειλεί με τη δύναμή της και η Δημοκρατία βρίσκεται σε κίνδυνο. Ναι σε κίνδυνο εσωτερικό κι εξωτερικό. Χρειαζόμαστε νόμο και τάξη! Χωρίς αυτόν το έθνος μας δεν μπορεί να επιβιώσει".
Ο προπαγανδιστής με τη προσφυγή στο φόβο παίζει με τους βαθιά ριζωμένους φόβους του ακροατηρίου του, ελπίζοντας να κατευθύνει τη προσοχή του μακριά από την αξία μιας ιδιαίτερης πρότασης, προς τη κατεύθυνση των βημάτων που θα πρέπει να ακολουθηθούν για να ελαττωθεί ο φόβος.
Από το τέλος του δεύτερου παγκοσμίου πολέμου, οι κοινωνιολόγοι και ψυχολόγοι έχουν διεξάγει ειδικές μελέτες για να μάθουν περισσότερα πράγματα για την αποτελεσματικότητα των εκκλήσεων φόβου. Περιληπτικά υπάρχουν τέσσερα στοιχεία για μια επιτυχημένη έκκληση φόβου:
1) μια απειλή
2) μια ειδική σύσταση για το πώς θα πρέπει να συμπεριληφθεί το ακροατήριο
3) την αντίληψη του ακροατηρίου ότι η σύσταση θα είναι αποτελεσματική στην αντιμετώπιση της απειλής και
4) την αντίληψη του ακροατηρίου ότι μπορεί να εκτελέσει τη προτεινόμενη συμπεριφορά. Όταν οι εκκλήσεις φόβου δεν περιλαμβάνουν και τα τέσσερα αυτά στοιχεία, το πιθανότερο είναι να αποτύχουν.
Το 1964 ο Λύντον Τζόνσον κέρδισε πολλούς ψήφους στην προεκλογική εκστρατεία του με μια πετυχημένη τηλεοπτική διαφήμιση που έδειχνε ένα νεαρό κορίτσι να εκμηδενίζεται σε μια πυρηνική έκρηξη. Η διαφήμιση αυτή συνέδεσε το πυρηνικό πόλεμο με τον αντίπαλό του Μπάρυ Γκολντγουότερ, και πρότεινε την ψήφιση του Τζόνσον σαν έναν αποτελεσματικό τρόπο αποφυγής αυτής της απειλής.
Το Ινστιτούτο για την Ανάλυση της Προπαγάνδας μας συμβουλεύει όταν αντιμετωπίζουμε πειστικά μηνύματα που διεγείρουν το φόβο μας, να κάνουμε στον εαυτό μας τις επόμενες ερωτήσεις:
Μήπως ο ομιλητής μεγεθύνει το φόβο ή την απειλή για να κερδίσει την υποστήριξή μας;
Πόσο δικαιολογημένος είναι ο φόβος που μας διεγείρει ο ομιλητής;
Η ανάληψη της προτεινόμενης δράσης θα μειώσει πραγματικά την υποτιθέμενη απειλή;
Πηγή: Τεχνολογία Υποταγής Συνειδήσεων (Δημήτρης Ευαγγελόπουλος)
Με πρότυπα οδηγούν τα πλήθη, όχι με λογικά επιχειρήματα (Γουσταύος ΛεΜπον) Ο Λε Μπον και άλλοι κάνουν μια σαφή διάκριση ανάμεσα στο τυχαίο πλήθος π.χ. σε μια πλατεία που δεν έχει συγκεκριμένο σκοπό και στο οποίο διατηρείται η ατομικότητα των μελών του και στη μάζα ή "ψυχολογικό όχλο", στην οποία μέσω μιας ψυχολογικής ζύμωσης και αλληλεπίδρασης των μελών της διαλύονται οι ατομικότητές τους και δημιουργείται κάτι τελείως διαφορετικό απ' αυτές: μια ενιαία συλλογική μαζοψυχή. Αυτή η ψυχή κάνει τα άτομα "να αισθάνονται, να σκέπτονται και να δρουν με ένα τελείως διαφορετικό τρόπο απ' αυτόν που θα αισθανόταν, θα σκεπτόταν και θα δρούσε κάθε ένα απ' αυτά ξεχωριστά. Ορισμένες ιδέες, ορισμένα αισθήματα δεν παρουσιάζονται ή δεν μεταμορφώνονται σε πράξεις, παρά στα άτομα που αποτελούν τον όχλο. Ο ψυχολογικός όχλος είναι ένα προσωρινός οργανισμός, συντεθειμένος από ετερογενή στοιχεία που ενώθηκαν για μια στιγμή, όπως ακριβώς τα κύτταρα ενός ζωντανού οργανισμού σχηματίζουν με την ένωσή τους ένα καινούργιο ον που εκδηλώνει πολύ διαφορετικά χαρακτηριστικά από αυτά".
